Tajna zdravog pčelinjeg društva: borba protiv varoe
Pčela je jedno od najvažnijih bića u prirodi. Ona nije značajna samo zbog meda i drugih pčelinjih proizvoda, već prije svega zbog svoje uloge u oprašivanju biljaka. Više od jedne trećine hrane koju ljudi konzumiraju zavisi upravo od pčela. Zato je zdravlje pčelinjih zajednica pitanje koje se tiče čitavog društva.
Međutim, savremeno pčelarstvo suočava se sa ozbiljnim izazovom – parazitom varoom (Varroa destructor). Ova mala grinja, porijeklom iz Azije, proširila se po cijelom svijetu i danas predstavlja najveću prijetnju opstanku pčelinjih društava. Bez pravovremene i sistematske borbe protiv varoe, gotovo nijedna kolonija ne može dugoročno preživljeti.
Varoa je prisutna tokom cijele godine u pčelinjoj zajednici i hrani se hemolimfom pčela, larvi i lutki. Ukoliko se pčelinja zajednica ne oslobodi ovih parazita, nakon godinu i više dana kolonija može uginuti. Ženka varoe polaže jaja unutar poklopljenog legla pčela. Iz jaja se razvijaju larve koje se dalje hrane hemolimfom domaćina, oslabljujući pčelu i skraćujući njen životni vijek. Pored toga, varoa prenosi viruse, među kojima je najpoznatiji Deformed Wing Virus (DWV), koji može deformisati krila pčela i dodatno ugroziti koloniju. Ova grinja ima visoku reproduktivnu sposobnost i može brzo da inficira susjedne košnice, što naglašava važnost stalnog praćenja i proaktivne zaštite pčelinjih društava.
- Mjere u slučaju prisustva varoe
Ako se kod pčela utvrdi zaraženost varoom, u zaraženom pčelinjaku i u poluprečniku od tri kilometra sprovode se sledeće mjere:
Liječenje zaraženih pčelinjih zajednica najmanje dva puta godišnje – u proljeće i jesen
2. Uklanjanje poklopljenih trutovskih larvi iz košnica i korišćenje drugih metoda uništavanja parazita.
3. Zabrana premještanja zaraženih pčelinjih zajednica do završetka određenog liječenja
Mjere za sprječavanje varooze uključuju pčelarenje na odgovarajućim terenima, rano otkrivanje problema, ne spajanje slabih i jakih društava bez prethodne kontrole, oprez prilikom nabavke društava neprovjerenog porijekla i kontrolu efikasnosti medikamentoznog tretmana. Rad na sprječavanju i suzbijanju varooze mora biti kontinuiran, jer društva vrlo brzo propadaju..
Biološki metod borbe protiv varoe sastoji se u smanjenju broja parazita prije i tokom pčelinje paše, što se postiže na više načina:
1. Isijecanjem i izbacivanjem trutovskog legla
2. Postavljanjem okvira građevnjaka
3. Isijecanjem prvog i zadnjeg radiličkog legla
4. Izdvajanjem radiličkog legla i formiranjem novih zajednica
5. Selekcijom i gajenjem pčela otpornijih na varou, uključujući odabir matica iz kolonija koje pokazuju prirodnu otpornost.
Ovi postupci omogućavaju smanjenje pritiska parazita bez hemijskih intervencija, doprinose očuvanju biodiverziteta unutar pčelinjih zajednica i smanjuju rizik od razvoja otpornosti varoe.
Hemijske metode borbe protiv varoe koriste se kada biološki i preventivni postupci nisu dovoljni. U savremenom pčelarstvu primenjuju se specifični preparati koji su efikasni protiv varoe, a bezbjedni za pčele i med.
Najčešće korišćeni preparati su:
Apiguard – gel za suzbijanje varoe pčela. Timol gel za vanjsku upotrebu koji sadrži oko 25 % sredstva thymol. Gel ima najveću efikasnost ukoliko ga primjenjujemo krajem ljeta , nakon sakupljanja ljetnjeg praha. 
ApiLife Var – kombinovani preparat koji sadrži timol, eukaliptol, metil salicilat i mentol; koristi se u proljeće i jesen, postavlja se na ramove i djeluje protiv varoe bez oštećenja pčela.
Jedan od najefikasnijih organskih preparata u borbi protiv varoe na tržištu je Varro Red. Razvijen je na bazi bazi mravlje i limunske kiseline, uz dodatak eteričnih ulja. Djeluje kontaktno I isparavanjem, bez obzira na temperature – primjenjiv je tokom cijele godine, čak i za vrijeme paše.
Praćenje zaraženosti varoom
Redovno praćenje prisustva varoe omogućava pravovremenu intervenciju i efikasnu kontrolu. Najčešće metode praćenja uključuju:
Test sa šećerom u prahu – skidanje grinja sa pčela i brojanje.
Ispiranje u alkoholu – precizno određivanje nivoa zaraženosti.
Vizuelna kontrola legla i pčela – rano otkrivanje problema i planiranje tretmana.
Savremene tehnologije u pčelarstvu
Primjena savremenih tehnologija kao što su digitalni monitori košnica, senzori za temperaturu i vlagu, i softver za praćenje populacije pčela omogućava precizno praćenje zdravlja kolonija. Takve tehnologije doprinose rano otkrivanju zaraženosti varoom i optimizaciji tretmana, smanjujući stres pčela i povećavajući efikasnost borbe protiv parazita.
Na osnovu svega navedenog, Varoa (Varroa destructor) predstavlja ozbiljnu prijetnju pčelama i pčelarstvu. Efikasna borba zahtijeva kombinovan pristup: preventivne mjere, biološke i hemijske metode, praćenje zaraženosti varoom, selekciju otpornijih matica i primjenu savremenih tehnologija u pčelinjaku. Kontinuirani i stručno vođeni rad omogućava očuvanje zdravlja kolonija, visoku produktivnost i kvalitet meda, dok smanjuje rizik od otpornosti varoe. Integrisani pristup je ključ održivog pčelarstva i dugoročnog opstanka pčelinjih zajednica.
Za savjete na ovu, kao i na ostale teme iz oblasti pčelarstva, obratite se stručnoj službi vrtnih centara KALIA.
Autor:
Zoran Marinković, dipl.ing.agronomije
Vrtni centar KALIA Bijelo Polje